Türkiye'den ihtilal üzere atılım: Geleceğin silahını üretiyoruz

Geleceğin petrolü yahut beyaz altını olarak bilinen lityumun ehemmiyeti gelişen teknolojilerle birlikte artmaya devam ettiğini belirten Prof. Dr. Elif Nuroğlu, Anadolu Ajansı için kaleme aldığı makalede , 'Özellikle son devirde elektrikli araba ve otonom robotlara olan ilginin artması, bu makinelerin gereksinim duyduğu gücün depolama ünitelerinin temel unsuru olarak lityumu ön plana çıkarıyor.

ANADOLU AJANSINDA YER ALAN TAHLİL ŞÖYLE:

Türkiye bor cevherini lityuma dönüştüren Eti Maden, Lityum Karbonat Üretim Tesisini 2020 yılının Aralık ayının sonunda açtı. Yüzde yüz yerli araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyetinin sonucu olarak inşa edilen, rafine bor üretimi esnasında ortaya çıkan sıvı atıklardan lityum üretmesi planlanan pilot tesis, birinci etapta yıllık 10 tonluk üretim yapacak. Tam kapasiteyle devreye girdiği durumda tesisin, yıllık 600 tonluk bir üretim gerçekleştirerek Türkiye’nin lityum muhtaçlığının yarısını karşılaması bekleniyor. Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı bu prosedürle lityum üretiminin dünyada bir birinci olduğu ve yalnızca Eti Maden tarafından uygulandığını belirtiyor. 2020 yılı Ağustos ayında ise ASPİLSAN Güç tarafından kurulacak olan, Türkiye’nin birinci lityum iyon pil üretim tesisinin inşaat mukavelesi Kayseri’de imzalanmış ve gerekli hazırlıkların başladığı duyurulmuştu.

YERLİ LİTYUM ÜRETİMİNİN TÜRKİYE İKTİSADINA TESİRİ

Dünya bor rezervlerinin yüzde 73’üne sahip olan Türkiye’de bor yatakları Balıkesir Bigadiç, Kütahya Emet ve Eskişehir Kırka’da bulunuyor ve bunlar muhakkak oranlarda lityum içeriyor. Ama klâsik üretim metodu ekonomik olmadığı için, bugüne kadar bor atıklarındaki lityum değerlendirilmemişti. Eti Maden’de üç yıldır devam eden Ar-Ge faaliyetleri sonucunda, rafine bor üretimi esnasında ortaya çıkan sıvı atıklardan lityum üretilmesine başlanacak. Bu metotla, atıklardaki bor ve lityumu ayrıştırılarak lityum karbonat ve satılabilir bor eserleri üretilecek. Eti Maden son yıllarda bor eserlerinden paklık gereci üreterek paklık eserleri piyasasında kıymetli bir yer edindi. Eti Maden Lityum Tesisi tam kapasite devreye girdiğinde yıllık 20 milyon dolara denk gelen lityum ithalatının önüne geçilmiş olacak. Türkiye 2002 yılında 730 bin ton olan bor eserleri konseyi kapasitesini 2020 yılında 2 milyon 753 bin tona yükseltti.

Türkiye bor cevherini lityuma dönüştüren Eti Maden, Lityum Karbonat Üretim Tesisini 2020 yılının Aralık ayının sonunda açtı. Yüzde yüz yerli araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyetinin sonucu olarak inşa edilen, rafine bor üretimi esnasında ortaya çıkan sıvı atıklardan lityum üretmesi planlanan pilot tesis, birinci etapta yıllık 10 tonluk üretim yapacak.

Türkiye’de lityum üretilmesi elektrikli araçlar, elektrikli portatif aletler, küçük mesken aletleri, tablet ve telefonlar başta olmak üzere tüm akıllı teknoloji bataryalarında atılım yapılması için bir başlangıç olabilir. Bir yandan elektrikli araçların yaygınlaşmasının, öbür yandan global ısınma nedeniyle devreye girmesi gereken çevreci siyasetlerin ve karbondioksit salınımının azaltılmasını öngören sınırlamaların, Türkiye’de ve dünyada, depolanabilir ve daha etraf dostu bir güç kaynağı olan lityuma olan talebi artırması bekleniyor. Türkiye hâlihazırda lityum muhtaçlığının tamamını ithalat yoluyla karşılıyor ve Eskişehir’de açılan tesislerin tam kapasite devreye girmesi Türkiye’nin lityum gereksiniminin yarısının yerli üretimle karşılanması manasına gelecek.

Geri dönüşüm odaklı ve sürdürülebilir üretim anlayışıyla hayata geçirilen lityum üretim tesislerinde mevcut atıklardan lityum üretilmesi planlandığı için, yeni atık depolama alanına duyulan gereksinim azalacak ve atık depolama maliyetinden yılda 1 milyon 300 bin dolarlık bir tasarruf sağlanacak. Ayrıyeten bu formülle yıllık 440 bin metreküp sıvı atığın işlenerek yüzde 90 oranında geri kazanılması planlanıyor. Atıklardan pak su elde edilmesi de bu yatırımın başka bir yararı olacak. Bor atıklarından lityum üretilmesinin Türkiye’ye pek çok avantaj sağlaması bekleniyor. Yeni bir istihdam alanı açılması, ülke içinde üretilen ve lityum kullanan aygıtların yerlilik oranının artması, lityum ithalat masrafının düşmesi, geleceğin en pahalı madeninin üretim teknolojisinin yakalanmış olması ve bu durumun inovasyon konusunda Türkiye’nin önünü açarak milletlerarası rekabetçilikte elini güçlendirecek olması, lityum üretiminin birinci etapta sayılabilecek yararları ortasında. Ayrıyeten Avrupa basınında yer alan haberlere nazaran, Türkiye’de üretilecek elektrikli arabaların yerli pillerle çalışacak olması, Türkiye’nin elektrikli arabasına önemli bir fiyat avantajı da kazandıracak.

AB’DE LİTYUM KONUSUNDAKİ GELİŞMELER

2017 yılında hazırlanan Avrupa Birliği (AB) kritik hammadde listesinde, pil üretiminde kullanılan kobalt, doğal grafit ve silikon yer alırken 2020 yılı Eylül ayında güncellenen listeye lityum da girdi. AB için lityumun yakın gelecekte kilit bir rol oynayacağı ve bu nedenle sıfır emisyonlu hareketlilik için lityum arzının garanti altına alınması hakkında yazılan raporlar ve yapılan ikazların bu güncellemede tesiri olduğu düşünülüyor. “Sıfır emisyonlu hareketlilik” bireylerin sıfır yahut mümkün olan en az karbon salınımı ile hareket halinde olması formunda açıklanıyor. Bu bağlamda, yakın aralıklara yürüyerek yahut bisikletle gidilmesi, araç kullanılacaksa da karbon salınımı olmayan elektrikli araçların tercih edilmesi gerekiyor.

2050 yılına kadar net sera gazı emisyonu olmayan, iktisadi büyümeyi kaynak kullanımından bağımsız olarak başarmayı hedefleyen, insan sıhhatini ve hayat kalitesini uygunlaştırmayı, doğayı önemsemeyi ve kimseyi geride bırakmamayı planlayan “Yeşil Mutabakat” (The Green Deal) vizyonu ile birlikte değerlendirdiğimizde, AB’de lityum konusunda atılan adımların yeşil mutabakatın bir kademesi olduğunu ve yeşil mutabakat ile birbirini tamamladığını görürüz. AB Kurulu Lideri Ursula von der Leyen’e nazaran Yeşil Mutabakat yalnızca hayat ve etraf kalitesini artırmakla kalmayacak, işletmeleri de daha yenilikçi yapacak.

Geri dönüşüm odaklı ve sürdürülebilir üretim anlayışıyla hayata geçirilen lityum üretim tesislerinde mevcut atıklardan lityum üretilmesi planlandığı için, yeni atık depolama alanına duyulan muhtaçlık azalacak ve atık depolama maliyetinden yılda 1 milyon 300 bin dolarlık bir tasarruf sağlanacak. Ayrıyeten bu usulle yıllık 440 bin metreküp sıvı atığın işlenerek yüzde 90 oranında geri kazanılması planlanıyor.

Başka yandan AB 2017 yılında Avrupa Pil İttifakı’nı (European Battery Alliance) kurmuştu. Bu ittifakın hedefi, düşük emisyonlu hareketlilik sağlamanın yanı sıra, birliğin güç depolama kapasitesini ve Avrupa’nın ekonomik stratejisi için çok değerli olan pil teknolojisi ve üretim kapasitesini artırmak olarak açıklandı. İttifakın kurulduğu 2017 yılında Avrupa’da neredeyse hiç pil hücresi üretimi yoktu ve AB’nin hissesi dünya pazarının yaklaşık yüzde 3’ünü oluşturmaktaydı; hasebiyle yabancı tedarikçiye bağımlı bir AB resmi ortaya çıkmaktaydı. Avrupa Pil İttifakı 2025 yılına kadar AB’deki pil üretiminin iç talebi karşılamasını sağlamayı hedefliyor. İttifak 440 aktörün endüstriyel iştirakini ve yaklaşık 100 milyar avro yatırım taahhüdünü şimdiye kadar sağlamış durumda. AB kıta içinde pil hücreleri için gerekli hammaddelerin işlenmesinden üretime ve geri dönüşüme kadar uzanan entegre bir paha zinciri oluşturmayı planlıyor ve bunun için 17 Mayıs 2018’de Bataryalar İçin Stratejik Aksiyon Planı’nı yayımladı.

DÜNYA’DA LİTYUM KONUSUNDA NELER OLUYOR?

Lityum ve pil üretimi konusunda harekete geçen ülkeler, genelde sürdürülebilirlik ve döngüsel iktisat konusuna da vurgu yapıyorlar. Pak güç, düşük emisyonlu hareketlilik, artırılmış bir güç depolama kapasitesi ve en az atıkla üretimi sağlayabilmek, bu bütünün modülleri olarak yansıtılıyor. Almanya pillerle ilgili projelere yaklaşık 3 milyar avro fiyatında finansman sağlıyor. Yakın gelecekte Avrupa, bu alanda en yenilikçi ve etraf dostu pil hücrelerini üretmeyi ve bedel zinciri boyunca on binlerce yeni iş imkânı yaratmayı hedefliyor. Avrupa’da Portekiz, Çek Cumhuriyeti ve İskandinav ülkelerinde bol lityum rezervleri olsa da, lityumu rafine edecek tesisler olmadığı için, Avrupa’da çıkarılan lityum işlenmek için Çin’e gönderiliyor. Avrupa Pil İttifakı devreye girdiğinde Avrupa pil konusunda Asya’nın beş yıl gerisindeydi. Fakat 2017 yılından beri Avrupa çok süratli çalışarak bu açığı kapatmaya başladı.

Geleceğin en değerli hammaddesi olan lityum konusunda Çin de boş durmuyor. Bir yandan dünyanın lityum yataklarının yarısına sahip olan Güney Amerika’daki lityum şirketlerini satın alırken bir yandan da lityum zengini ülkelerdeki şirketlerle Madencilik Şirketleri Birliği’ni kurarak bu piyasadaki durumunu kuvvetlendiriyor. Çin birebir vakitte hammadde kaynaklarını garanti altına almakla yetinmeyerek pil üretim kapasitesini de artırıyor. Şu an vizyon olarak dünyanın en büyük batarya üreticisi olmayı hedefleyen birden fazla Çinli şirket var. 2013 yılında dünyadaki lityum iyon pil üretim kapasitesinin yüzde 50’sine sahip olan Çin, 2018 yılında toplam kapasitenin yüzde 60’ını denetim etmeye başladı.

Teknolojik ve çevresel yönelimler dikkate alındığında, pil üretimi ve bunun için gerekli lityum, bağımsız bir endüstriye sahip olmak için elzem olan çok stratejik bir eser olma yolunda süratle ilerliyor. Geçmişte petrolün ambargo ve arz/fiyatlandırma siyasetleriyle stratejik bir silah olarak kullanılması üzere, gelecekte de arabalardan otonom robot ve makinelere kadar birçok alanda kullanımı zarurî olan lityum madeni benzeri bir silah olarak pek natürel kullanılabilir. Bütün bu gelişmelere bakıldığında, Türkiye’nin yanlışsız vakitte yanlışsız yatırımları yapmış olduğunu görüyoruz. Geleceğin en kıymetli pazarlarından birinde yer alma yarışına erkenden dahil olmak ve ileri teknoloji eserlerini pak ve sürdürülebilir bir biçimde üretme kapasitesi yaratmak, Türkiye’yi ileriye taşıyacak vizyoner ataklardır.